22 stycznia 1863 roku wybuchło powstanie styczniowe. Swoim zasięgiem objęło tylko ziemie zaboru rosyjskiego tj. Królestwo Polskie, Litwę, Białoruś, a także w pewnym stopniu Ukrainę. Było wymierzone przeciwko Rosji, a jego bezpośrednią przyczyną był postępujący rosyjski ucisk. Powstanie styczniowe rozpoczęło się wraz z ogłoszeniem manifestu przez Tymczasowy Rząd Narodowy. Powstanie styczniowe było największym powstaniem narodowym i spotkało się z poparciem społeczeństwa i międzynarodowej opinii publicznej.
Powstanie z 1863 roku miało charakter partyzancki. Stoczono ponad tysiąc bitew i potyczek. Początkowo strona polska odnosiła sukcesy z walce z Rosjanami, jednak ostatecznie powstanie zakończyło się klęską. Kilkadziesiąt tysięcy Polaków straciło życie w walkach, wielu zostało straconych, a około 38 tysięcy obywateli skazano na wywózkę na Syberię. Wielu Polaków wówczas emigrowało z kraju. Powstanie zakończyło się w październiku 1864 roku. Królestwo Polskie straciło autonomię, zlikwidowano Szkołę Główną Warszawską, zamykano klasztory katolickie, konfiskowano majątki.
Motyw powstania styczniowego często pojawiał się w polskiej literaturze m.in. w „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej, „Noce i Dnie” Marii Dąbrowskiej, „Wiernej Rzece” Stefana Żeromskiego.
źródło:pl.wikipedia.org